.jpg)
This article is in Dutch, since it concerns the future of the Dutch fitness industry and more specific the role of the Dutch professional association for health and fitness NL Actief. It is the follow up of our previous article on the future of fitness.
De fitnessbranche zal in de toekomst drastisch moeten veranderen om een invloedrijke en volwaardig partner te zijn in aanpak van de maatschappelijke vraagstukken van preventieve gezondheid en beweegarmoede.
Is een drastische verandering van de fitnessbranche nodig?
Het antwoord hangt af van het perspectief van waaruit je kijkt.
Voor een deel van (bewegend) Nederland zal de huidige fitnessbranche en de innovatiekracht waarover de branche beschikt afdoende aanbod bieden. Zoals met het groeiende aanbod van online trainingen en ontwikkelingen in de toepassing van robotica en domotica. Voor een ander deel van Nederland is echter een drastische verandering van de fitnessbranche noodzakelijk. Verondersteld dat de fitnessbranche een invloedrijke en volwaardig partner wil zijn in aanpak van de maatschappelijke vraagstukken van preventieve gezondheid en beweegarmoede.
Gezondheidswinst
De grootste gezondheidswinst valt te boeken bij het deel van de bevolking met een lage sociaal- economische status. Mensen voor wie bewegen en gezond leven geen vanzelfsprekendheid zijn. Niet uit gebrek aan motivatie, maar omdat prioriteiten en aandacht elders liggen. Hoewel sport essentieel is voor de gezondheid, is het geen eerste levensbehoefte. Een veilig onderdak, eten en financiele zekerheid zijn dat wel. Wanneer je elke maand zorgen hebt of je je kinderen te eten kunt geven en je huur kunt betalen, is er in financiële, sociale, fysieke en psychische zin nauwelijks ruimte voor sport en gezond eten.
Daarnaast speelt de fysieke en sociale omgeving een rol. Bewegen en naar buiten gaan, zijn geen vanzelfsprekendheid wanneer je in een onveilige buurt woont, met weinig groen en veel verkeer. Of wanneer ongezond gedrag zoals veel zitten, goedkoop en ongezond eten, en roken de sociale normen zijn in jouw omgeving. Zoals zichtbaar in het tv- programma Beter! over gezondheidsarmoede in de gemeente Voorstad.[1]
Beweegarmoede, een wicked problem
Nederland kampt met beweegarmoede [2], een wicked problem. Wicked problems zijn maatschappelijke problemen die zeer complex van aard zijn en niet vanuit een maakbaarheids- of voorspelbaarheidsgedachte kunnen worden aangepakt. Het geloof in het bestaan van één juiste aanpak voor de oplossing van het probleem vanuit één centrale actor, dient plaats te maken voor een aanpak vanuit meerdere perspectieven [multi- perspectiviteit], percepties, rationaliteiten en emotionaliteiten [meervoudige rationaliteit], vanuit alle bij het probleem betrokken partijen.
Wicked problems vragen om een lange adem en intensieve samenwerking waarbij alle betrokken partijen het eigen belang ondergeschikt maken aan het gemeenschappelijk belang en er sprake is van een gedeelde noodzaak om te komen tot de aanpak van het probleem.
Essentieel bij de aanpak van wicked problems is dat bij het genereren en benutten van relevante kennis en ervaring ten gunste van de aanpak van het probleem, geen enkele partij wordt uitgesloten, zoals vaak gebeurt met de doelgroep die het betreft. Ook moet worden vermeden dat een selectie wordt toegepast in de kennis die wordt benut op basis van status, bekendheid of omvang van een partij, zoals die van een overheidsinstantie (de Belastingdienst) versus een doelgroep (ouders die kindertoeslag ontvingen). [3]
Effectiviteit van interventies
De aanpak van beweegarmoede in Nederland is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Effectief te verwachten interventies dienen op meerdere niveaus plaats te vinden, gedurende lange tijd. Effectief te verwachten betekent dat interventies een gedegen fundament [beleidstheorie] kennen op basis waarvan succes verwacht mag worden. Effectief dient daarbij breder te worden geformuleerd dan uitsluitend in termen van doelmatigheid. Een interventie kan bijvoorbeeld ook effectief zijn wanneer uit de praktijk blijkt dat uitvoerders van een interventie of een beoogde doelgroep van een interventie, deze als uitvoerbaar en aanvaard ervaren.
Zo blijkt uit de praktijk dat leefstijl coaching op individueel niveau vaak als effectief wordt ervaren door de client en met deze interventie beoogde gezondheidseffecten worden bereikt. Echter, omdat door de overheid effectiviteitsmetingen uitsluitend worden verricht naar leefstijl coaching op groepsniveau ontbreekt het aan ‘harde’ data over de doelmatigheid van leefstijl coaching op individueel niveau (en daarmee ook aan financiering vanuit zorgverzekeraars). Terwijl deze individuele interventie dus weldegelijk effectief kan zijn.
Niet bepaald effectief maar wel vaak toegepast zijn gezondheidsinterventies gebaseerd op de veronderstelling dat het aanreiken van meer informatie leidt tot gedragsverandering en gezondere keuzes. Zoals in het Nationaal Preventieakkoord. Een veronderstelling die overigens ten grondslag ligt aan veel overheidsbeleid.
Het is te simplistisch gesteld dat gebrek aan informatie ten grondslag ligt aan gezondheidsproblematiek. Of, naar analogie hiervan zoals in de fitnessbranche vaak wordt gesteld, dat gebrek aan motivatie ten grondslag ligt aan een ontoereikend beweegpatroon. Kortzichtig en onjuist. De mens is geen louter rationeel wezen en handelt dan ook niet louter rationeel. Informeren; straffen en belonen of financieel prikkelen om te motiveren, zijn vaak weinig effectieve interventies. Menselijk gedrag is uiterst complex, en de beïnvloeding daarvan nog vele malen meer.
Samenwerking op meerdere niveaus
Beïnvloeding van gezondheidsgedrag zal, om enig effect te mogen hebben, op zijn minst recht moeten doen aan de complexiteit van gedrag en van gedragsverandering, en zal op meerdere niveaus moeten plaatsvinden. Op het niveau van het individu; van zijn directe omgeving; en van de fysieke, sociale, politieke en economische omgeving op macroniveau. Dat vereist naast een sociaalwetenschappelijke beleidstheorie ook de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van alle bij het probleem betrokken partijen, tezamen, met een gemeenschappelijk belang en een gedeelde noodzaak.
Maatschappelijke verantwoordelijkheid
Wanneer de fitnessbranche de ambitie heeft om een invloedrijke en volwaardige partner te zijn in de aanpak van maatschappelijke vraagstukken van preventieve gezondheid en beweegarmoede, zullen niet louter commerciële doelstellingen leidend moeten zijn. Met het willen spelen van een volwaardig partnerschap komt ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Die maatschappelijke verantwoordelijkheid kan diverse vormen aannemen en op diverse manieren tot uitdrukking komen. We bespreken hier twee voorbeelden:
1. Ontlasten en samenwerken met (eerstelijns)zorg
NL Actief Preventiecentra zijn door de branchevereniging erkende fitnesscentra die specialistische begeleiding bieden aan mensen met (een verhoogd risico op) een chronische aandoening. Deze centra, zo’n 120 in Nederland, werken samen met zorgverleners, zoals de huisarts en de fysiotherapeut.[4]
De bekendheid van Preventiecentra bij zorgverleners in Nederland is geen vanzelfsprekendheid en deze centra zijn nog geen volwaardig speler in het Nederlandse zorgstelsel. Dat laat veel mogelijkheden tot samenwerking en meerwaarde onbenut, zoals voor huisartsen van wie meer dan de helft aangeeft een te hoge werkdruk te ervaren.[5] Doorverwijzing naar een Preventiecentrum kan voor een deel van de patiënten een passende behandelmethode zijn. Operaties bij een fittere patiënt hebben een grotere kans van slagen waardoor complicaties en zorgkosten later voorkomen kunnen worden.[6]
Investeringen in het versterken van de positie van NL Actief Preventiecentra is essentieel wanneer de fitnessbranche een invloedrijke en volwaardig partner wil zijn in aanpak van de maatschappelijke vraagstukken van preventieve gezondheid en beweegarmoede. Financiering door zorgverzekeraars van behandeling door Preventiecentra, waaraan het nu nog ontbreekt, is hieraan randvoorwaardelijk.
2. Nudgen in de wijk
Nudging is een gedragswetenschappelijke benadering die veronderstelt dat inzicht in gedrag een mogelijkheid biedt om dit gedrag een beetje te veranderen of bij te sturen.
Mensen maken niet per definitie keuzes die goed voor hen zijn. Bovendien wordt het maken van keuzes steeds lastiger wanneer problemen complexer worden, of wanneer het effect van een keuze niet direct zichtbaar wordt. Zoals met afvallen wanneer je een dieet volgt. Ook keuzes die zelden voorkomen, onbekend zijn, of waarop mensen geen feedback krijgen, zijn lastig.
Automatische systeem
Volgens nudging is het belangrijk om inzicht te krijgen in waar mensen in hun keuzes de mist ingaan omdat zij te veel vertrouwen op hun automatische systeem. De werking van dit automatische systeem op het keuzegedrag verloopt via drie sporen:
1. Verankering
Dit heeft betrekking op de beoordeling van een onbekend fenomeen op basis van iemands anker. Als aan iemand die een personal trainer inhuurt als stok achter de deur, wordt gevraagd waarom de meeste mensen niet sporten, zal diegene hoogstwaarschijnlijk antwoorden dat mensen niet gemotiveerd zijn om zelfstandig te sporten. Het antwoord hangt dus af van zijn eigen ervaring, zijn anker. Die inschatting blijkt echter vaak onjuist.
2. Beschikbaarheid
Dit heeft betrekking op het feit dat de kans op een risico vaak groter wordt ingeschat wanneer voorbeelden te verzinnen zijn van dat risico, wanneer iemand dit risico zojuist heeft meegemaakt, of wanneer men zich kan inleveren in dat risico. Iemand zal bijvoorbeeld het risico op een hartaanval na jarenlang ongezond eten hoger inschatten wanneer dit zich in de directe omgeving heeft voorgedaan.
3. Representativiteit
Dit gaat over stereotypen. Mensen zien vaak patronen die er niet per definitie zijn [cognitieve vooringenomenheid]. Bijvoorbeeld wanneer mensen hebben gehoord dat iemand is begonnen met sporten en er later een hernia is geconstateerd, wordt snel geconcludeerd dat er een causaal verband is tussen sporten en hernia’s. Terwijl dit niet per definitie waar hoeft te zijn.
Groepsdruk
Behalve het automatische systeem moet ook de invloed van groepsdruk niet onderschat worden. Dit kan ertoe leiden dat mensen keuzes maken die ze eigenlijk niet willen maken. Mensen zijn geneigd zich te conformeren aan de groep, als ze weten dat hun antwoord bekend wordt gemaakt aan die groep en omdat ze vaak ten onrechte denken dat de groep hen in de gaten houdt.
Ook blijkt dat wanneer een invloedrijk persoon of iemand vol zelfvertrouwen spreekt in de groep, dit van invloed kan zijn op de keuze van de groep. Opvallend is dat groepsoordelen worden geïnternaliseerd en dat na jaren dat oordeel nog steeds leeft, ook al is de groep totaal van samenstelling veranderd.
Pluralistische onwetendheid
Soms houden we een traditie of idee in stand terwijl we zelf niet meer weten waarom, maar omdat we denken dat iedereen dat goed vindt (pluralistische onwetendheid). Zo kan de sociale norm in een wijk zijn, dat sporten zonde van je tijd is, of alleen voor yuppen.[7]
De rol van het fitnesscentrum
Een fitnesscentrum gelegen in een wijk kan op verschillende manieren het gedrag van inwoners nudgen. Vanzelfsprekend door lidmaatschappen te verkopen, maar ook door beweging te stimuleren bij inwoners die niet per se lid kunnen of zelfs willen worden (de inactieve inwoners).
Het fitnesscentrum kan haar kennis en netwerk inzetten om ambassadeurs uit de wijk te benaderen: Personen met wie inactieve bewoners zich kunnen identificeren als “een van ons”. Deze ambassadeurs beschikken over kennis van wat speelt onder inactieve inwoners. Zij kunnen inzicht bieden in achterliggende overtuigingen, ideeën, normen en waarden die leven, en die ertoe leiden dat mensen niet bewegen. Daarnaast kunnen ambassadeurs een voorbeeldrol vervullen in het proces naar een actievere leefstijl (Representativiteit) en het vergroten van de bekendheid over mogelijkheden om meer te bewegen (Een nieuw anker creëren).
Het fitnesscentrum kan via de ambassadeurs in contact komen met inactieve inwoners en met hen in gesprek gaan over de vraag: “Hoe kunnen wij jou helpen om meer te gaan bewegen binnen de mogelijkheden die jij nu hebt?”
Het is geen vanzelfsprekendheid dat iemand zelf het antwoord op die vraag kan bedenken. Wanneer een bepaalde gedraging, zoals je kinderen lopend naar school brengen, niet binnen het bestaande gedragsrepertoire past of niet binnen de sociale norm past, is dat gedrag geen vanzelfsprekendheid en mag niet worden verondersteld dat iemand dit zelf bedenkt. En mocht iemand dit wel bedenken, mag niet worden verondersteld dat je kinderen lopend naar school brengen ook als een uitvoerbare mogelijkheid wordt gezien. Vaak, wanneer we ander gedrag moeten vertonen, denken we snel in termen van beperkingen, waarom iets moeilijk is of niet gaat lukken. Bijvoorbeeld omdat je veronderstelt dat het te veel tijd kost om te lopen en je dan te laat op je werk komt, of omdat je denkt dat je kinderen het niet leuk vinden.
Een fitnesscentrum kan haar kennis, ervaring en netwerk inzetten om met inactieve bewoners Het Andere Gesprek* aangaan over hoe een actievere levensstijl duurzaam mogelijk kan worden gemaakt. Duurzaam betekent op een manier die past bij het individu en diens leven, want alleen dan is er een kans op een duurzame verandering. “Hoe kan het wél; wat heb je nodig om dit te realiseren; zijn de veronderstelde barrières reëel; welke kwaliteiten kun je inzetten om het mogelijk te maken?” Misschien zijn er meer mensen met kinderen in de buurt, en kan er een gezamenlijke wandeling worden georganiseerd. Misschien helpt een doorverwijzing naar een fysiotherapeut wanneer blijkt dat iemand pijn heeft in zijn knie zonder weet te hebben van behandelmogelijkheden. Misschien hindert een drukke weg in de wijk de mogelijkheden om buiten te zijn, en kan het fitnesscentrum contact leggen met de gemeente om dit aan te pakken.
Het fitnesscentrum kan een faciliterende en stimulerende rol vervullen in het inzichtelijk maken van mogelijkheden om meer te gaan bewegen op een manier die past bij het individu en diens leven, zonder daarbij direct het eigen commerciële belang te dienen. Maatschappelijke verantwoordelijkheid in plaats van loutercommercie dus.
*Het andere Gesprek is een gesprekstechniek van Positieve Gezondheid waarin de aandacht niet uitsluitend ligt bij het gezondheidsprobleem, maar bij kwaliteiten, veerkracht en mogelijkheden die iemand heeft en die ingezet kunnen worden om zelf regie te leren nemen over gezondheid en kwaliteit van leven.
Afrondend
De fitnessbranche heeft enorme potentie om een substantiele impact te hebben op vraagstukken van preventieve gezondheid en beweegarmoede. Onder andere door intensief samen te werken met andere betrokken partijen; door te investeren in het versterken van de positie van NL Actief Preventiecentra; door de meerwaarde van beweging als behandelmethode aan te tonen; door te nudgen in de wijk; en ga zo maar door.
Bij willen dragen aan de aanpak van maatschappelijke vraagstukken vraagt ook om het dragen van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Commerciele doelstellingen zullen soms hieraan ondergeschikt gemaakt moeten worden. Feit blijft echter wel dat de fitnessbranche geen filantropische sector is. Het kan bijvoorbeeld niet de bedoeling zijn dat een fitnesscentrum veel tijd (en geld) investeert in nudgen in de wijk, met als resultaat dat inwoners lid worden bij andere beweegaanbieders in de wijk. Tenzij die andere beweegaanbieders ook meedoen met nudgen in de wijk, en partijen zoals de gemeente of zorgverzekeraars een (financiele) rol spelen, waardoor maatschappelijke verantwoordelijkheid en commerciele levensvatbaarheid beter in evenwicht zijn. Maatschappelijke vraagstukken vragen dus om een breed gedragen aanpak met passende randvoorwaarden die de concrete uitvoering ervan ook daadwerkelijk mogelijk maken. Alle partijen zijn aan zet!
Create your own health!©
Bronnen
[1] https://pers.avrotros.nl/nieuw-programma-antoinette-hertsenberg-beter-over-gezondheid-en-leefstijl-in-volkswijk-voorstad/
[2] https://www.nederlandse-sportraad.nl/actueel/nieuws/2021/12/21/column-erik-scherder---twee-pandemieen-en-de-overheid-doet-niets.-hoe-kan-dat
[3] Houppermans (2011). Twee kanten van de medaille. Een onderzoek naar de kwaliteit van de beleidsvoorbereiding.
[4] https://www.nlactief.nl/actueel/nl-actief-preventiecentra-verstand-van-zaken-gevoel-voor-mensen/
[5] https://www.parool.nl/amsterdam/overbelaste-huisartsenzorg-dreigt-in-negatieve-spiraal-te-belanden~b7d00e13/#:~:text=Volgens%20de%20Landelijke%20Huisartsen%20Vereniging,moeite%20om%20vervanging%20te%20vinden.
[6] https://www.fit4surgery.nl/
[7] Houppermans (2011). Twee kanten van de medaille. Een onderzoek naar de kwaliteit van de beleidsvoorbereiding.
